[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ocen w dzienniku szkolnym. W przypadku dziennika szkolnego za idealny schemat
dystrybucji ocen uchodzi krzywa Gaussa, w innych obszarach normalizacja może
przebiegać wedøug innego wzoru. FormÄ… wiedzy-wøadzy charakterystycznÄ… dla
porzÄ…dku dyscyplinarnego jest egzamin, w szerokim sensie tego søowa, obejmujÄ…cym
także badanie lekarskie, psychologiczny test i przegląd wojska.
Krok ostatni: nauka o seksie, zachęta do mówienia o seksie i o sobie, do
wyznania. Foucault markuje różnice między erotyką (ars erotica), wiedzą o
przyjemności i sposobach jej sprawiania, a seksuologią (scientia sexualis), nauką o
pragnieniu i jego zródøach. Podczas gdy Freud poÅ›wiÄ™ciø wiele czasu na stworzenie
teorii wyjaÅ›niajÄ…cej m. in. skøonność niektórych ludzi do seksu oralnego, autor
30 H. L. Dreyfus i P. Rabinow, op. cit., s. 195.
31 M. Foucault, Narodziny kliniki, ed. cit., s. 58.
32 M. Foucault, Dits et écrits, Paris 1994, vol. II, ss. 380-381.
11
¹Kamasutryº skatalogowaø kilka sposobów jego praktykowania. Pytania, przed jakimi
stawia nas nasza kultura, nie sÄ… niewinne. Foucault dostrzega w nich efekt
ujarzmiajÄ…cej wøadzy dziaøajÄ…cej poprzez samoobserwacjÄ™. Inaczej niż erotyka,
seksuologia jest wiedzÄ… specjalistycznÄ…, dajÄ…cÄ… swym adeptom kompetencjÄ™ do
wypowiadania się o życiu innych ludzi i tworzącą relacje hierarchiczne.
Normalizacja dziaøa dziÄ™ki sprzÄ™gniÄ™ciu obiektywizujÄ…cej dyscypliny z
subiektywizującą samowiedzą. Jest to samowiedza szczególnego rodzaju i istnieje dla
niej alternatywa. W pózniejszych badaniach Foucaulta erotyka i seksuologia ustępują
innej i ogólniejszej parze pojęć: tematem staje się poznanie siebie i troska o siebie jako
dwie różne formy etyki starożytnej. O ile poznanie siebie znajduje przedøużenie we
wspóøczesnoÅ›ci, troska o siebie jest wymiarem zagubionym. JednoczeÅ›nie (temat ten
wymagaøby osobnego rozwiniÄ™cia) troska o siebie jest tÄ… postaciÄ… etyki, która najlepiej
søuży wolnoÅ›ci.
4. Przywøaszczanie dyskursu różnicuje ludzi jako podmioty wiedzy, tak jak
normalizacja różnicowaøa ich jako przedmioty. Wypowiedzi niektórych ludzi majÄ… w
porzÄ…dku dyskursu szczególnÄ… wagÄ™. Zdanie ¹Jan Kowalski ma gruzlicÄ™º tylko
wypowiedziane przez lekarza jest diagnozÄ…. Zdanie ¹Jutro bÄ™dzie padaćº tylko
wypowiedziane przez meteorologa jest prognozą (nawet jeśli jakiś nie-meteorolog
powie w tym samym czasie ¹Jutro bÄ™dzie søonecznieº i nastÄ™pny dzieÅ„ jest søoneczny).
Wypowiedzi takie mogą być następnie powtarzane prze innych ludzi jako diagnoza lub
prognoza ± jeżeli odwoøujÄ… siÄ™ do jego pierwszego wypowiedzenia, a nie wprost do
faktów lub wøasnej opinii. Po czym rozpoznać, że jakiÅ› dyskurs zostaø
przywøaszczony? Foucault nigdy nie opracowaø tego systematycznie, wydaje siÄ™
jednak, że chodzi tu o coś w rodzaju konstatacji z mocą performatywu. Nadawanie
orderów, odpuszczanie grzechów i orzekanie rozwodów także odbywa się przy użyciu
wypowiedzi, do których tylko pewni ludzie (prezydenci, duchowni, sędziowie) mają
prawo. Ale o przywøaszczeniu dyskursu we wøaÅ›ciwym znaczeniu możemy mówić
wtedy, kiedy jakaÅ› grupa zagarnia pewien typ konstatacji. StawkÄ… przywøaszczania jest
hierarchia w obszarze prawdy i faøszu. Nadanie orderu, rozgrzeszenie lub orzeczenie
rozwodu mogÄ… być niewypaøami z różnych powodów, ale nie dlatego, że sÄ… faøszywe,
ponieważ prawda i faøsz nie sÄ… wøaÅ›ciwÄ… dla nich miarÄ…. Natomiast wypowiedzi takie
jak ¹Jan Kowalski ma gruzlicÄ™º nie przestajÄ… być diagnozÄ…, jeÅ›li sÄ… faøszywe, ani nie
stają się diagnozą mocą swojej prawdziwości, jeśli wypowiada je laik. A mimo to
status diagnozy czy prognozy jest znakiem uprzywilejowanego zwiÄ…zku czyjejÅ›
wypowiedzi z prawdÄ….
Wyobrażamy sobie często, że dostęp do wiedzy może i powinien być równy i że
wyrazem tego przekonania jest demokratyczna edukacja. Jednak Foucault twierdzi, że
¹każdy system edukacji jest politycznym sposobem utrzymywania lub modyfikacji
przywøaszczenia dyskursów, razem z wielorakÄ… wiedzÄ… i wielorakÄ… wøadzÄ…, jakÄ… ze
33
sobÄ… niosÄ…º . SÄ… tego dwie przyczyny. Pierwsza jest uniwersalna ± system edukacji
jest jednÄ… z aren spoøecznych walk. Druga ma charakter historyczny. Otóż pewne typy
wiedzy (niekoniecznie wszystkie) nie mogą istnieć bez hierarchii i nie mogą jej nie
wytwarzać. IstniejÄ… w niektórych kulturach ¹spoøecznoÅ›ci dyskursuº, trzymajÄ…ce jakÄ…Å›
33 M. Foucault, PorzÄ…dek dyskursu, ed. cit., s. 32, przekøad zmodyfikowany.
12
wiedzÄ™ w sekrecie wøaÅ›nie dlatego, że jest ona zrozumiaøa dla wszystkich i tylko dziÄ™ki
tajemnicy może pozostać przywilejem grupy. Przywøaszczenie dyskursu jest procedurÄ…
bardziej wyrafinowanÄ…. Przywøaszczony dyskurs jest jawny i tej jawnoÅ›ci zawdziÄ™cza
wiele ze swej potęgi.
ListÄ™ mechanizmów wøadzy można by pewnie wydøużyć, jednak te kilka
przykøadów wystarcza, by opisać sposoby opanowywania ciaøa spoøecznego przez
wøadzÄ™. Wystarcza też, by uznać Foucaulta za enfant terrible skoncentrowanej na
sferze publicznej filozofii politycznej. Foucaultiańska analiza sugeruje, że sfera
publiczna jest uksztaøtowanym przez polityczne siøy narzÄ™dziem dominacji.
Normatywne idee takie jak jasność, zrozumiaøość, prawda czy szczerość albo sÄ…
mechanizmami wøadzy, albo wpisujÄ… siÄ™ w te mechanizmy. Wbrew oczekiwaniom, nie
przyczyniajÄ… siÄ™ do uwolnienia komunikacji od przemocy. To jednak nie zamyka
problemu, a tylko kieruje go w inną stronę. Najważniejszym pytaniem staje się teraz
możliwość i strategia emancypacji.
13
[ Pobierz całość w formacie PDF ]