[ Pobierz całość w formacie PDF ]
stosunków z Polską i Litwą.
Dobrosąsiedzkie stosunki między Krymem a Litwą utrzymały się przez jakiś czas po śmierci starego Hadży Gereja w
1466 roku. Jego następca, Nur Dewlet, aby zapewnić sobie poparcie Litwy wysłał w 1468 roku do Kazimierza
Jagiellończyka jarłyk. Pisał w nim do króla, że tę samą przyjazń, związki i przymierze, które ojciec jego Hadży Gerej z
królem Kazimierzem i jego królestwem zachowywał, i on chce utrzymywać, że przyjaciół jego i nieprzyjaciół za
swoich własnych chce uważać i przeciw wszelkim nieprzyjaciołom chętnie pomocy dostarczy".
W 1468 roku do władzy na Krymie doszedł Mengli, młodszy syn Hadży Gereja. Nowy chan starał się zapewnić sobie
przychylność naczelnika ułusu Szyrinów, murzy Mamaka. Pełne porozumienie z Szyrinami nastąpiło dopiero na
początku 1471 roku. W cztery lata pózniej na tle sukcesji po Mamaku doszło na Krymie do nowych zaburzeń.
Przeciwko Mengli Gerejowi wystąpił carewicz Ajdar oraz syn Mamaka, Kara Mirza. Uzyskawszy poparcie na całym
Krymie wypędzili Mengli Gereja, a następnie 13 lutego 1475 roku uznali zwierzchnictwo Turków osmańskich.
Pokonany chan znalazł schronienie za murami kolonii genueńskiej Kaffy. W czerwcu tego roku Ajdar Sołtan przy
pomocy floty tureckiej zdobył Kaf-fę. Ujęty Mengli Gerej odesłany został do Stambułu, a władzę na Krymie z ramienia
osmańskiego objął nowy chan Ajdar Sołtan. Nowy władca Chanatu Krymskiego już na początku panowania usiłował
nawiązać z Litwą dobrosąsiedzkie stosunki. Na zawarcie układu zabrakło mu jednak czasu. Bowiem już w 1477 roku
cały Półwysep Krymski znalazł się w rękach chana Złotej Ordy, Ach-mata. Władca złotoordyński osadził na nim jako
swojego namiestnika carewicza Dżanibega Sołtana, który koczował w okolicach Azo-wa. W 1478 roku potężni
Szyrinowie przy poparciu Turcji wprowadzili na tron krymski dawnego chana Nur Dewleta. W parę miesięcy pózniej, z
niewiadomych dla nas powodów, władzę na Krymie objął ponownie Mengli Gerej, tym razem jako lennik sułtanów
tureckich. Nur Dewlet, nie czekając na uwięzienie, razem z bratem
Ajdarem i garścią wojowników wyemigrował na litewską Kijow-szczyznę. Bracia po krótkim pobycie na Litwie udali
się do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Jeden z synów Nur Dewleta pozostał jednak w państwie litewskim.
Otrzymał on od króla Kazimierza Jagiellończyka drewniany zameczek w Puniach oraz pobliskie włości. Oprócz zamku
puńskiego drogą nadań lub kupna skupił w swoich rękach spore dobra w powiecie trockim (Dudziszki, Wyszkiszki,
część Waki, Rejż i Krzymanowca) i nowogródzkim (Tor-szyce i część Rudnik). Ten nie znany z imienia syn chana Nur
Dewleta zwyczajem polskim od nazwy swej głównej posiadłości przyjął nazwisko Puński. Kniaziowie Puńscy z
posiadłości swoich zobowiązani byli wystawić w czasie wojny w XVI stuleciu kilkunastu zbrojnych jezdzców. Ród ten
cieszył się ogromnym autorytetem wśród litewskich muzułmanów. Niejednokrotnie Puńscy mieli okazję odznaczyć się
na wojnach prowadzonych przez królów polskich jako rotmistrzowie chorągwi tatarskich. Przykładowo w 1568 roku
kniaz Islam Janbekowicz Puński został mianowany rotmistrzem jednej z chorągwi tatarskich. W 1576 roku za męstwo i
zasługi w wojnach z Moskwą i Szwecją otrzymał wieś Januszko-wo koło włości puńskiej. W 1621 roku jeden z
kniaziów Puńskich, Mahmet, jako rotmistrz królewski poległ pod Chocimem, prowadząc Tatarów litewskich do walki z
wojskami tureckimi.
Wstąpiwszy na tron krymski Mengli Gerej (1468 1515) natychmiast wysłał swych posłów do Wilna, proponując
Kazimierzowi Ja-giellończykowi dozgonną przyjazń. Wypełniał też wszystkie obowiązki lojalnego sprzymierzeńca
Polski i Litwy. Początkowo zawiadamiał nawet swego brata" o planowanych przez murzów krymskich najazdach na
państwo polsko-litewskie. Nawiązał również przyjazne stosunki z Władysławem Jagiellończykiem, królem Czech.
Zbliżenie Mengli Gereja do państw jagiellońskich spowodowane było obawą przed mocarstwowymi aspiracjami chana
[ Pobierz całość w formacie PDF ]